Grodziska, kopce i kurhany (pętle M i D)

Początek i koniec trasy – Chełm koło Bochni. Trasa długa, całodniowa (ok.90km), lecz można ją też przebyć krótszą, małą pętlą (ok.75km).

1. Grodzisko w Chełmie – do grodziska trzeba podejść pieszo pod górkę od parkingu za kościołem.  Na wzgórzu potwierdzono istnienie grodu kultury ceramiki promienistej (ok. 2 tys. lat p.n.e.) oraz wczesnośredniowiecznego z X wieku. Na szczycie kapliczka-grota Matki Bożej z Lourdes z 1924r. 

 W Chełmie jest kilka atrakcji turystycznych, których nie powinno się pominąć, a to:

• Muzeum Zakonu Bożogrobców (+ zbiory w dzwonnicy) gromadzące głównie eksponaty sakralne i gospodarcze. Czynne w soboty i niedziele (tel. 14 61 016 73),
• Pracownia Zygmunta Bóla; podziwiać tam można dzieła artysty oraz zgromadzone sprzęty gospodarcze. Czynna non stop,
• Galeria Chełmska ze zbiorami sztuki. Czynna od wtorku do soboty od 16°° do 20°°,
• Kościół Bożogrobców z 1749r. z dzwonnicą.

2. Kopiec ariański w Brzeziu – z Chełmu wyjeżdżamy drogą w dół, na skrzyżowaniu (X światła) z szosą 94 skręcamy w prawo, przejeżdżamy most na Rabie, skręcamy w lewo na stację paliw i jedziemy polną drogą do skrzyżowania (T) z asfaltówką w Łężkowicach na którym skręcamy w prawo i za kościołem (XXw.) w lewo. Docieramy do skrzyżowania (X, figurka) w Grodkowicach na którym w prawo i zaraz na (T) w lewo pod górkę. Jadąc drogą główną mijamy pałac Żeleńskich z 1902r. (ponoć pałac stoi w miejscu dawnego grodziska), kaplicę (XXw.), docieramy do skrzyżowania (X) z szosą 94 które pokonujemy na wprost i drogą grzbietem wzgórza docieramy do kopca. Kopiec skrywa ceglane mauzoleum; do teraz nie został zbadany.

3. Cmentarzyska kurhanowe w Brzeziu i Staniątkach – od kopca docieramy do skrzyżowania (Y) i skręcamy w lewo, tuż zaraz skrzyżowanie (Y wysepka) pokonujemy na wprost, mijamy pomnik marsz. J. Piłsudskiego z 1931r. (odbudowany w 1990r.), mauzoleum Żeleńskich (1903r.) i kościół (1928r.), skrzyżowanie (T) za kościołem przejeżdżamy na wprost, dojeżdżamy do cmentarza (z kwat. woj. nr 332 z I wojny) i skręcamy w prawo w wąską drużkę w dół, z której (T) wyjeżdżamy na prawo i na najbliższym (Y) w lewo na drogę główną. Przed zakrętem 90° w prawo w głębi po lewej dostrzeżemy oborę zbudowaną z dachówek, następnie jadąc dalej drogą główną przejeżdżamy pod wiaduktem z A4, mijamy staw, za nim na skrzyżowaniu (T) skręcamy w prawo i na pierwszym (T) w lewo w drogę w wąwozie, następnie docieramy do skrzyżowania (Y) na którym w prawo i na łuku drogi skręcamy w lewo w drogę leśną (trasa konna) przed szlabanem. Przejeżdżamy przez rów i zaraz po lewej stronie dostrzeżemy kobczyki kurhanów. Kurhany zostały odkryte w 2015r., nie wiadomo jednak jaka kultura je pozostawiła, ponieważ dotychczas nie zostały zbadane.

Jedziemy dalej drogą leśną (trasa konna), skrzyżowanie (X) z traktem leśnym przecinamy na wprost i po chwili droga ta wyprowadza nas  z lasu (szlaban) na ul. Podborską w Staniątkach, którą docieramy do drogi głównej (T), skręcamy w prawo i tuż na (Y) znów w prawo na wiadukt nad torami. Za wiaduktem (Y) skręcamy w prawo w ul. Staniątecką, a z niej na pierwszym (Y) ponownie w prawo w ul. Wiejską, którą docieramy do lasu. W lesie nieopodal znajduje się cmentarzysko kurhanowe nieznanej kultury. Kurhany są „rozdeptane” i słabo widoczne w terenie; zostały odkryte w 2017r., nie zostały zbadane.

4. Kopce w Niepołomicach i Węgrzcach Wielkich – z ul. Wiejskiej skręcamy w lewo w ul. Jodłową biegnącą wzdłuż lasu, na skrzyżowaniu (Y) skręcamy w prawo w ul. Staniątecką (przy drodze cm. woj. nr.329), którą wjeżdżamy do lasu i zaraz skręcamy w leśną drogę w prawo (szlaban, wzdłuż oddz. 146) i jedziemy nią prosto aż do szosy 75, mijając mogiły żydowskie i grób masowy. Przed szosą 75 skręcamy w lewo na parking, a następnie wjeżdżamy na ścieżkę rowerową która przechodzi w ul. Bocheńską, a z niej odbijamy na moment na lewo (druga od lewej) w ul. Bohaterów Getta, by odwiedzić kirkut. Wracamy na trasę i jedziemy prosto aż do ronda przy kościele(z 1358r.) z którego wyjeżdżamy na lewo w ul. Piękną (na Staniątki) i jadąc nią  docieramy do cmentarza  z zabytkową kaplicą cmentarną i cm. woj. nr 327. Okrążamy cmentarz i z ul. Pięknej wjeżdżamy w ul. Cmentarną, docieramy nią do szosy 964, którą przejeżdżamy na wprost (na Wieliczkę) w ul. Płaszowską, dojeżdżamy do skrzyżowania (Y) przed rondem, skręcamy w prawo pod górkę w ul. Grunwaldzką i dojeżdżamy do Kopca Grunwaldzkiego z 1902r.

Wracamy do ronda i przejeżdżamy je na wprost w ul. Grabską (na Kraków pd) i jadąc drogą główną przejeżdżamy pod wiaduktem kolejowym, pokonujemy mostek nad Podłężanką, mijamy kościół Wniebowzięcia NMP z 1742r. w Grabiu, skrzyżowanie (T) z drogą od prawej przejeżdżamy na wprost; po chwili mijamy po prawej duży staw w wyrobisku żwirowym i pokonujemy mostek nad rowem. Tuż za mostkiem po lewej był jeszcze niedawno kopiec, lecz został zaorany i dziś jest już trudno wskazać dokładnie to miejsce. Wieść gminna niesie, że usypali go Rosjanie w 1914r. idący na Kraków , a pochowali w nim żołnierzy poległych od ognia artyleryjskiego na grabskich polach. Niestety przez ponad 100 lat archeolodzy nie zdążyli do niego zajrzeć i nie został zbadany!

5. Grodzisko kultury łużyckiej w Biskupicach – kontynuujemy jazdę drogą główną, przejeżdżamy pod wiaduktami kolejowym i z A4, docieramy do skrzyżowania (Y) i skręcamy w lewo na Zakrzów; dojeżdżamy do skrzyżowania (Y) z szosą 964, skręcamy w prawo (na Wieliczkę) i zaraz na pierwszym (Y) w lewo (na Bodzanów). Mijamy uroczą kapliczkę z 1861r., skrzyżowanie (T) z drogą od lewej i docieramy do następnego (T) na którym skręcamy w lewo (przez mostek) na Kolonię. Wąską drużką docieramy do kościoła Piotra i Pawła z XVIIIw. w Bodzanowie, jedziemy w dół do skrzyżowania (wysepka z figurką MB Łaskawej), skręcamy w prawo jadąc pod górkę do skrzyżowania (X, figurka MB Różańcowej z 1860r.) i tu skręcamy w lewo docierając do skrzyżowania (X, światła) z szosą 94. Skrzyżowanie pokonujemy na wprost (na Bodzanów), docieramy do skrzyżowania (T) na którym skręcamy w prawo, następnie docieramy do skrzyżowania (Y, figurka piętrowa z 1899r.) z szosą 966 i skręcamy w prawo (na Wieliczkę), mijamy drogę od lewej (na Sułów), jedziemy w dół wzdłuż lasu, przejeżdżamy mostek, skrzyżowanie (T, figurka kolumnowa z 1870r.) od prawej i tuż za nim (T) skręcamy w lewo w drogę podrzędną. Wijąca się droga doprowadza nas do lasu, po przejechaniu którego mijamy po prawej małą oczyszczalnię, jedziemy jeszcze ok. 50 m. i po prawej w lesie dostrzeżemy wzgórze grodziska. Aby do niego dotrzeć trzeba zostawić rower i dojść pieszo. W miejscu tym w epoce brązu, ok. 3000 lat temu istniał warowny gród. Prawdopodobnie na wzgórzu, gdzie stoi kościół znajdował się drugi gród (potem kącina pogańska). Tutejsza legenda głosi, że na grodzisku był zamek który się zapadł i że był on połączony tunelem ze wzgórzem kościelnym. Obok grodziska znajduje się grób ojca i syna N.N. z UNA (Ukrainische Nationalarmee) zastrzelonych przez Sowietów w 1945r.

6. Cmentarzysko kurhanowe w Jawczycach – kontynuujemy jazdę drogą, mijamy dąb, pomnik przyrody przed szkołą, docieramy do skrzyżowania (Y) na którym skręcamy w prawo, tuż następne (T) przejeżdżamy na wprost i pniemy się pod górkę do następnego (T), przez które również na wprost (na Sułów), następnie na najbliższym (Y) skręcamy w lewo (na Łazany) i jadąc drogą główną docieramy do kościoła w Łazanach. Skrzyżowanie (Y) za kościołem przejeżdżamy na wprost i skręcamy skręcamy w pierwszą drogę odchodzącą w prawo (przed OSP), mijamy szkołę i jedziemy przez pola do skrzyżowania (X, figurka św.Nepomucena), skręcamy w lewo na asfaltówkę, docieramy do skrzyżowania (X) z szosą 966, skręcamy w prawo (na Gdów) i zaraz w pierwszą w lewo (na Jawczyce). Docieramy do lasu (X), skręcamy w prawo w drogę leśną, nią docieramy do ogrodzenia i jadąc wzdłuż niego po chwili dostrzeżemy po prawej kobczyki kurhanów. Kurhany zostały odkryte w 1984r. Cmentarzysko wykorzystywane było w różnych okresach; najstarszy pochówek jest dziełem kultury pucharów lejkowatych (ok. 5000 lat temu), drugi ze zbadanych to XI w., kurhany zostały tylko w niewielkim stopniu przebadane.

7. Kopce w Liplasie, Gdowie i Zręczycach – wracamy do skrzyżowania (X) na skraju lasu i skręcamy w prawo, tuż za lasem na skrzyżowaniu (Y) skręcamy w prawo i docieramy do dworu Skutów z 1927r. z 200-letnim bukiem amerykańskim, pomnikiem przyrody. Kontynuujemy jazdę wijącą się dróżką i docieramy do skrzyżowania (Y) na którym w lewo, tuż za nim kolejne (Y) na którym skręcamy w prawo, przejeżdżamy mostek i docieramy do skrzyżowania (X), na którym skręcamy w prawo pod górkę, jedziemy przez pola i docieramy do skrzyżowania (Y) w Wiatowicach.

Tu można wjechać na małą pętlę – należy skręcić w lewo, dotrzeć do skrzyżowania (T) z drogą główną i na nim skręcić w prawo. Droga główna doprowadzi nas do skrzyżowania (X) za Niegowicią i na nim należy skręcić w lewo na Krakuszowice.

Na skrzyżowaniu (Y) w Wiatowicach skręcamy w prawo i tuż na następnym (Y, figurka piętrowa z 1887r.) znów w prawo, docieramy do Liplasu, mijamy za drogą od prawej uroczą figurkę piętrową i docieramy do skrzyżowania (X) z kopcem zwieńczonym krzyżem (po lewej). Wieść gminna niesie, że spoczywają w nim żołnierze węgierscy, którzy zdezerterowali z armii austriackiej by iść na pomoc rodakom w Powstaniu Węgierskim (1848r.), lecz uśmierciła ich cholera. Jednakże to tylko legenda; kopiec dotąd nie został zbadany.

Skrzyżowanie przejeżdżamy na wprost, docieramy do skrzyżowania (T) i skręcamy w prawo, na kolejnym (X, boisko) w lewo, przejeżdżamy groblą zbiornik wodny, mijamy 2 drogi boczne odchodzące w prawo i docieramy do skrzyżowania (X) w Gdowie na którym skręcamy w prawo w ul. Bema, i docieramy do cmentarza z kopcem poległych powstańców Powstania Krakowskiego z 1846r. Kopiec wieńczy pomnik Matki Ojczyzny opłakującej powstańców, na cmentarzu znajdują się też groby żołnierskie z wojen I i II, kaplica z 1842r. i  dużo starych nagrobków.

Przejeżdżamy parkingiem wzdłuż cmentarza do ul. Cmentarnej na którą wjeżdżamy na lewo, docieramy do skrzyżowania (T, przed SKR) i skręcamy w prawo w ul. Cegielnianą, następnie skrzyżowanie (X) z szosą 967 pokonujemy na wprost (kier. Centrum), i jadąc dalej ul. Cegielnianą docieramy do skrzyżowania (X) przez które również na wprost w ul. Olbrytka. Tuż za skrzyżowaniem odbija w lewo ul. Grodzisko prowadząca do miejsca w którym stał wczesnopiastowski gród rycerza Gedki herbu Gryf, dziś jednak nie ma po nim śladu. Ul. Olbrytka docieramy do szosy 966 (Y) i skręcamy w lewo w ul. Łapanowską, przejeżdżamy most na Rabie (figurka), mijamy skrzyżowanie (T) z drogą od prawej i na łuku drogi odbijamy w prawo (Y) na Zręczyce (ul. Skotnicka). Pniemy się pod górkę, docieramy do skrzyżowania (Y, wysepka) i skręcamy w prawo, następnie wjeżdżamy w pierwszą drużkę w lewo (Y). Tuż przy wjeździe znajduje się kopiec zwieńczony pomnikiem upamiętniającym rozstrzelanych przez Niemców 6.IX.39r. 7 wziętych do niewoli żołnierzy polskich i 4 cywilów. Nie wiadomo co skrywa kopiec, ponieważ nadal nie został zbadany.

8. Kopce Krakusa II w Krakuszowicach i gen. J.H. Dąbrowskiego w Pierzchowie – wracamy do skrzyżowania (Y) i skręcamy w prawo, docieramy do szosy 966 (X) i przejeżdżamy ją na wprost (na Podolany), mijamy od prawej starą kuźnię, drogę (Y, figurka z 1877r.) od lewej, mostek a za nim drogę (T) od prawej, drogę bez przejazdu (Y) od lewej (w którą warto wjechać na chwilę, by obejrzeć stary tartak), staw, tor motocrossowy, drogę (T) od prawej i docieramy do skrzyżowania (T) na którym skręcamy w lewo. Przejeżdżamy most na Rabie, mijamy ośrodek rekreacyjny „Kuter Port”, docieramy do Marszowic i na początku wsi natrafimy na folwark z XIXw. z hotelem „Folwark Wiązy”, a vis-à-vis małe muzeum s.B.o. A.Gądka (można zwiedzać po kont. tel. 784975837, 500353444 lub 784975810). Dojeżdżamy do skrzyżowania (X, figurka z 1885r.) i przecinamy je na wprost (na Brzezie), przejeżdżamy mostek na Potoku Królewskim i za nim na skrzyżowaniu (Y, staw) skręcamy w lewo do Niegowici (kościół, obraz MB Wniebowziętej, pomnik wikarego K.Wojtyły, dzwonnica, dwór, cmentarz), na skrzyżowaniu (Y) przy kościele jedziemy w lewo, mijamy cmentarz i dojeżdżamy do skrzyżowania (X) prze które prosto i wjeżdżamy do Krakuszowic. Jadąc drogą główną przed skrzyżowaniem (T) i ogrodzeniem po prawej zostawiamy rower i idąc na prawo od drogi docieramy do kopca. Kopiec Krakusa II był zapewne pogańskim miejscem kultowym i pochówkowym. Prawdopodobnie wkopywano wokół niego kamionkowe popielnice i usypywano na nich małe kobczyki; do teraz na okalających go polach można znaleźć fragmenty urn. Kopiec przekopano w poszukiwaniu „skarbów”, których nie znaleziono. Obiekt nie został zbadany.

Dojeżdżamy do skrzyżowania (T, figurka), skręcamy w prawo w dół, tuż zaraz skrzyżowanie (X, kapliczka) pokonujemy na wprost (na Książnice), najbliższe (Y, figurka z 1878r.) w Cichawie przejeżdżamy na wprost, (po chwili po prawej dostrzeżemy kępę drzew na środku pola, jest to stary krater meteorytowy) docieramy do rozwidlenia (Y) na którym skręcamy w prawo, tuż za nim skrzyżowanie (T) z drogą od lewej przejeżdżamy na wprost, następnie na najbliższym (Y) skręcamy w lewo i na kolejnym (Y) w prawo w bitą drogę polną, nią docieramy do skrzyżowania (T) z asfaltówką, skręcamy w lewo, dojeżdżamy do skrzyżowania (X) z szosą 967, które pokonujemy na wprost (na Pierzchów). Na najbliższym (T) skręcamy w prawo, jadąc drogą  główną wzdłuż Potoku Królewskiego mijamy mostek, staw i docieramy do kopca. Kopiec gen. J.H. Dąbrowskiego usypano w 1997r., poprzedni, mniejszy zniszczyli Niemcy podczas II wojny. Obok kopca znajduje się pomnik z 1872r.

9. Wenedzkie grodzisko w Łapczycy i kurhan w Moszczenicy – wracamy drogą do stawu, na rozwidleniu za nim (Y) kierujemy się w lewo i tuż na następnym (Y) w prawo, docieramy do skrzyżowania (Y) z szosą 967, skręcamy w prawo, na najbliższym (X, kapliczka) dalej w prawo (na Łapczycę), przejeżdżamy most na Rabie w Książnicach i jedziemy cały czas szosą 967 aż do skrzyżowania (Y) z szosą 94 w Łapczycy, gdzie skręcamy w prawo (na Tarnów, Brzesko, odcinek niebezpieczny!), docieramy do świateł (T, kościół, pomnik 12ppAK) i skręcamy w lewo w ul. Szkolną, pniemy się pod górkę i dojeżdżamy do głazu upamiętniającego 900-lecie Łapczycy, następnie docieramy do skrzyżowania (T), skręcamy w prawo pod górkę, na skrzyżowaniu (X, kościół z 1340r.) na szczycie w lewo na ul.Trakt Królewski i po chwili dostrzeżemy po prawej w dole wyniosłość grodziska. Dotrzeć do grodziska można jedynie pieszo którąś z miedz.

Kontynuujemy jazdę drogą główną, przejeżdżamy nią przez Moszczenicę i po jej minięciu po chwili dotrzemy do kurhanu z krzyżem (przy drodze). Legenda głosi, że spoczywa w nim (wraz ze swoim koniem) szwedzki oficer, który poległ w potyczce podczas potopu szwedzkiego. Kurhan nie został zbadany.

Powrót – jedziemy dalej drogą główną, mijamy cmentarz z grobami żołnierskimi z I i II wojny, zjeżdżamy w dół i docieramy do mety.

Jak łatwo zauważyć większość obiektów nie została zbadana, ponieważ naukowcy wolą zajmować się wykopaliskami w egzotycznych krajach, niż badać historię naszych ziem!