Tropem Wenedów i Wiślan – pętla prehistoryczna (D i M)

Początek i koniec pętli – Chełm koło Bochni. Odcinki dodatkowe – (~).

Wenedowie w okresie ok. 300r.p.n.e – V w.n.e byli ludem dominującym na obszarze dzisiejszej Polski i pomimo, że od tego czasu upłynęło już ponad 2.000 lat nadal można natrafić na dowody ich bytności na naszej ziemi. Z czasem Wenedowie podzielili się na mniejsze plemiona i lud zamieszkujący dzisiejszą Małopolskę zaczęto nazywać Wiślanami, a ci kontynuowali dzieło swoich przodków (więcej w artykule „Salina Wenedów, Wiślan i Państwa Piastów”).

0.Chełm – aby dotrzeć do grodziska Wenedów trzeba od parkingu za kościołem podejść pieszo pod górkę. Po drodze zaobserwować można zarysy tarasów obronnych grodu. Na szczycie kapliczka – grota M.B. z Lourdes z 1924r., ze szczytu rozciąga się daleki wgląd w całą okolicę.

W Chełmie warto zwiedzić: Muzeum Zakonu Bożogrobców – czynne w soboty i niedziele, lub w inne dni po uzgodnieniu (tel.14 61 016 73), pracownię Zygmunta Bóla – czynne non stop, kościół Bożogrobców z 1749r. wraz z przyległościami.

 1.Łapczyca – od kościoła w Chełmie kierujemy się drogą na wschód (szlak Via Regia Antiqua), jadąc pod górkę docieramy do cmentarza (kwatera wojenna nr.334, grób nieznanego żołnierz z 1939r.), następnie po minięciu drogi bocznej od prawej (Y) docieramy do kopca będącego ponoć grobem szwedzkiego żołnierza. Jadąc drogą główną wjeżdżamy do Moszczenicy (~), skrzyżowanie (X) pokonujemy na wprost, następnie na skrzyżowaniu (Y – odrestaurowany domek) kierujemy się w lewo i wspinamy pod górę dojeżdżając w rejon posesji nr 375 (stąd w dole po lewej dostrzec można zarysy warowni Wenedów, lecz bardzo trudno tam dotrzeć), po czym docieramy do kościoła Narodzenia NMP z 1340r. Na wzgórzu z kościołem prawdopodobnie była kiedyś strażnica Wenedów broniąca dostępu do saliny, strome zbocza wzgórza kościelnego zdradzają jego obronny charakter. Obok kościoła stoi piękna, drewniana dzwonnica, a na cmentarzu przykościelnym i parafialnym jest kilka starych nagrobków, stara kolumna cmentarna, oraz grób żołnierzy z 1939r.

 2.Gierczyce – na skrzyżowaniu (X) za kościołem kierujemy się w prawo w dół (ul. Kazimierza Wielkiego) i skręcamy w pierwszą uliczkę w lewo (za OSP, ul. Szkolna), mijamy głaz pamięci, kościół św. Anny z 1933r., i docieramy do skrzyżowania (T, światła) z szosą 94 (vis-a-vis figurka MB i św. Weroniki z 1863r., oraz pomnik 12pp AK). Na skrzyżowaniu (miejsce niebezpieczne!, można jechać chodnikiem) skręcamy w prawo, mijamy okazały budynek z 1900r., pomnik z 1934r. i dojeżdżamy do skrzyżowania (Y) na którym kierujemy się w lewo na Myślenice (droga 967). Jadąc drogą główną mijamy kapliczkę Jezusa upadającego pod Krzyżem, domek z uroczym wykuszem i docieramy do skrzyżowania (X, kapliczka MB Różańcowej) w Gierczycach na którym skręcamy w lewo. Pniemy się drogą główną, mijamy folwarczną stajnię, figurę św. Jana Nepomucena z 1741r., współczesny kościół, ekspozycję zabytkowej sikawki, skrzyżowanie (X) przejeżdżamy na wprost i tuż za nim wjeżdżamy w zadrzewiony wąwóz na którego początku, na wysokiej i stromej skarpie dostrzeżemy krzyż dawnej mogiły cholerycznej. Nietrudno dopatrzeć się w zboczach skarpy walorów obronnych i prawdopodobnie była tu kiedyś strażnica Wiślan broniąca dostępu do saliny od strony płd.-wsch.

Droga z wąwozu wyprowadza nas na pustą przestrzeń i po chwili docieramy do przysiółka Czyżyczka, skrzyżowanie (X, figurka z MB Łaskawą) przecinamy na wprost, mijamy drogę podrzędną od prawej (Y) i przed łukiem drogi (niebieska tabl. „Punkt widokowy” przy posesji 57) skręcamy w prawo w drogę żużlową, która doprowadza nas obok zbiornika wody na szczycie. Tu prawdopodobnie stała wieża obserwacyjna Wiślan poprzedzająca strażnicę. Na szczycie odnajdziemy: cmentarz wojenny nr.336, słup graniczny z  1898r., oraz reper punktu triangulacyjnego. Obok cmentarzyka znajduje się osobny grób z żelaznym krzyżem; pochowano tam jednego z tych żołnierzy, lecz ktoś uznał, że z jakiegoś powodu nie może leżeć we wspólnym grobie z poległymi (?).

 3.Sobolów, Chrostowa – wracamy do drogi głównej i skręcamy w prawo, mijamy drogę boczną od prawej i tuż za nią docieramy do skrzyżowania (Y, szkoła, figurka z 1935r.) w Dąbrowicy na którym kierujemy się w prawo, na następnym (Y, przystanek) znów w prawo (na Grabinę), mijamy drogę boczną od lewej, figurkę z 1966r., docieramy do skrzyżowania (Y, wysepka z głazem upamiętniającym pacyfikację Grabiny w 1945r.) i skręcamy w lewo (~ jeśli odbijemy w prawo, to możemy odwiedzić cmentarz wojenny nr 337). Jadąc drogą główną mijamy drogę boczną (Y) od lewej, następnie obustronne skrzyżowanie (X) z drogami bocznymi, docieramy do skrzyżowania (X, znak informujący o cmentarzu wojskowym nr 337), skręcamy w prawo (~ jadąc drogą na wprost można odwiedzić ciekawe Eko-muzeum, można też wcześniej umówić się na zwiedzanie z przewodnikiem tel. 605 528 408) i po chwili docieramy do skrzyżowania (X, krzyż) w Sobolowie (~). Na miejscu obowiązkowo należy odwiedzić drewniany kościół Wszystkich Świętych z XVIw. z mnóstwem zabytków, przy nim drewnianą dzwonnicę z XVIIw. (na niej tablice pamiątkowe AK i ODB), stare przykościelne nagrobki, a z tyłu kościoła Ogrójec, można też podjechać na cmentarz i odwiedzić cm. woj. nr 339. Skrzyżowanie w Sobolowie przejeżdżamy na wprost, mijamy drogę boczną od lewej i na następnym skrzyżowaniu (T, tablica Dzikowy Skarb 250m.) skręcamy w lewo w drogę boczną. Po chwili wjeżdżamy do lasu, na łuku drogi mijamy drewniany krzyż (po wojnie w budynku naprzeciw była katownia UB i krzyż ustawiono ku pamięci); las od lewej kończy się i po chwili skręcamy w pierwszą drogę dojazdową do posesji (nr 99, za tablicą przystankową) w lewo, droga skręca w prawo, a my kierujemy się na wprost wzdłuż strumyka i docieramy do ścieżki leśnej. Tu zostawiamy rower i wspinamy się stromą ścieżką, po chwili dostrzeżemy po prawej wyłom małego kamieniołomu i przez las wspinamy się ku niemu, dalej wspinamy się grzbietem tuż nad kamieniołomem i docieramy do stożka grodziska. Grodzisko, choć częściowo zniszczone przez kamieniołom zachowało się w bardzo dobrym stanie. W miejscu tym znajdowała się strażnica Wiślan dozorująca dolinę rzeki Stradomki – na stożku stał drewniany stołp otoczony palisadą, wąski taras wokół stożka również otoczony był palisadą z podestem (podest wypełniony rumoszem rozleciał się i utworzyła się „pozorna fosa”) i stanowił pierwszą linię obrony.

Wracamy do drogi głównej i skręcamy w lewo, mijamy kapliczkę św. Anny Samotrzeć, tuż za nią na skrzyżowaniu (Y) skręcamy w prawo, przejeżdżamy mostek i wjeżdżamy do Kamyka, mijamy urokliwy domek (45), stary tartak, krzyż, przejeżdżamy most na Stradomce, docieramy do skrzyżowania (T) z drogą główną na którą wjeżdżamy na prawo, mijamy drogę podrzędną od lewej (krzyż) i docieramy do znaku końca m. Kamyk – w lesie prawo-skos przed nami znajduje się grodzisko w Chrostowej, gdzie była strażnica Wenedów dozorująca dolinę Stradomki. Bardzo trudno tam dotrzeć i brak wyraźnej drogi; zostawiamy rower przy znaku i idziemy przez łąkę do lasu prawo-skos, w lesie wspinamy się ku widocznym po prawej wzniesieniu na szczycie którego odnajdziemy stożek grodu – warto! – wracamy do drogi i kierujemy się w lewo, dojeżdżamy do skrzyżowania  (Y, wysepka, krzyż) i skręcamy w prawo (na Uszew).

 4.Stradomka – Przejeżdżamy most nad Stradomką i tuż na skrzyżowaniu (X, betonowy krzyż) skręcamy w lewo w drogę podrzędną, następnie na skrzyżowaniu (T) w lewo i zaraz na (Y, betonowy krzyż) w prawo, za mostkiem na skrzyżowaniu (Y) kierujemy się w lewo i jadąc drogą główną docieramy do skrzyżowania (Y) przed dużym mostem na Stradomce. Na zakręcie w lewo przed wjazdem na skrzyżowanie (Y) przed mostem odbija w górę na prawo polna droga, tam można zostawić rower i drogą (która przechodzi w ścieżkę) pieszo wspiąć się na grodzisko w m. Stradomka. Po drodze zaobserwować można (co prawda rozorane, ale nadal widoczne) tarasy obronne grodu, a ze szczytu dostrzec można kościoły w Chełmie i Brzeziu (a nawet w Biskupicach), gdzie były pozostałe grody. Gród Wenedów w Stradomce był prawie tak duży, jak ten w Chełmie, grodzisko odkryto w 2019r. i nie zostało jeszcze przebadane.

MAŁA PĘTLA – przed mostem skręcamy w prawo i jedziemy ciągle na północ (~) – kierunek na zielony dach kościoła w Chełmie.

5.Krakuszowice – przejeżdżamy most, mijamy drogę gruntową od prawej i docieramy do skrzyżowania (T) na którym skręcamy w prawo (na Nieznanowice). Jadąc drogą główną przejeżdżamy most na Rabie, mijamy kapliczkę w Nieznanowicach, pokonujemy na wprost skrzyżowanie (X) z szosą 967 (miejsce niebezpieczne!), przejeżdżamy mostek na Potoku Królewskim i tuż za nim na skrzyżowaniu (T) skręcamy w lewo. Mijamy figurkę św. Barbary z 1848r. w Niegowici, tuż za nią skrzyżowanie (X) pokonujemy na wprost, mijamy figurkę św. Jana Kantego koło szkoły i docieramy do skrzyżowania (Y – plebania z XIXw., dzwonnica z 1817r., jedyny w świecie pomnik wikarego Karola Wojtyły, kościół Wniebowzięcia NMP z 1959r., a w nim m.in. obraz MB Wniebowziętej z 1610r., replika watykańskiego grobu Jana Pawła II) na którym skręcamy w prawo, mijamy (od prawej) cmentarz (kwatera wojenna nr 335, kaplica cmentarna z 1928r., stare nagrobki) i docieramy do skrzyżowania (X) na którym skręcamy w lewo. Mijamy drogę boczną od lewej, podjeżdżamy pod górkę i na szczycie na skrzyżowaniu (T, tablica info) skręcamy w prawo w drogę boczną, mijamy maszt antenowy i po prawej przy drodze gruntowej dostrzeżemy starą stodołę. W miejscu tym prawdopodobnie stała wieża obserwacyjna Wiślan, na sąsiednim stoku od strony płn. można na polach odnaleźć ślady po dawnej osadzie.

6.Brzezie – kontynuujemy jazdę docierając do skrzyżowania (T) na którym skręcamy w prawo, mijamy figurkę bożociałową, za nią skrzyżowanie (T) z drogą boczną od prawej (~ można nią dotrzeć do Kopca Krakusa II), docieramy do skrzyżowania (X, kapliczka św. Józefa) i kierujemy się w lewo (na Szczytniki). Jedziemy drogą główną (~ na łuku drogi za tuczarnią jest odbicie w prawo drogi gruntowej, którą można dojechać w pobliże cmentarza wojennego nr 333), przed nami skrzyżowanie (Y, kapliczka św. Stanisława) w Szczytnikach i tuż przed skrzyżowaniem skręcamy w prawo w drogę polną pnąc się nią w górę na szczyt grzbietu. Przypuszczalnie w tym miejscu była strażnica Wiślan strzegąca gród w Brzeziu od południa, jednakże dawno temu wzgórek strażnicy został rozorany i pozostała po nim tylko nikła fałda w terenie, na polach wokół można natrafić na artefakty z tego okresu.

Wracamy do drogi głównej i skręcamy w prawo, mijamy drogę boczną od lewej, figurkę piętrową z 1907r., drogę boczną od prawej i tuż za nią na skrzyżowaniu (Y) kierujemy się na wprost w drogę podrzędną, przejeżdżamy wiadukt nad szosą 94 i docieramy do skrzyżowania (Y, wysepka) w Brzeziu na którym skręcamy w prawo, tuż na kolejnym (Y) w lewo w dół (~ gdyby odbić w prawo, to można dotrzeć do Kopca Ariańskiego), a następnie na wprost w drogę boczną (Y). Z końca parkingu przed sklepem najlepiej widać zarysy grodziska Wenedów w Brzeziu – po lewej skarpa z budynkiem firmy to teren grodu, po prawej niższa skarpa z kościołem, to podgrodzie.

Drogą docieramy do muru kościelnego (budynek pofolwarczny po prawej), przechodzimy niszą w murze na kościelny dziedziniec (kościół z 1924r., mauzoleum Żeleńskich z 1903r.) i po schodkach docieramy do drogi, skręcamy w prawo i tuż na skrzyżowaniu (Y) zjeżdżamy w dół pod kładką. Skrzyżowanie (X) poniżej kościoła przejeżdżamy na wprost, mijamy drogę boczną od lewej, docieramy do skrzyżowania (Y) na którym skręcamy w prawo, tuż za nim mijamy drogę boczną od prawej, następie od lewej, przejeżdżamy pod wiaduktem z A-4, docieramy do skrzyżowania (T, plac zabaw, figurka MB Różańcowej) w Gruszkach i skręcamy w prawo, następnie na najbliższym (T, czerwony szlak) w lewo w wąwóz, docieramy do skrzyżowania (Y) z drogą główną na którym skręcamy w lewo, mijamy leciwy dąb, zakręt (Z) z figurką z 1856r. i tuż za nią skręcamy w prawo w drogę leśną (szlaban) i zaraz znów w prawo (szlak koński). Jedziemy przez las, pniemy się pod wzniesienie i po chwili po prawej dostrzeżemy kurhany prehistorycznego cmentarzyska. Cmentarzysko odkryto w 2015r. i nie zostało jeszcze zbadane. W czasach Wenedów było ono wyspą pośród mokradeł, a przynależało terytorialnie do grodu w Brzeziu, niedaleko jest jeszcze jedno.

7.Szarów – wyjeżdżamy z lasu na łuku drogi głównej na której skręcamy w lewo, mijamy wieżę obserwacyjną, cokół z MB Łaskawą na domu formacyjnym, docieramy do skrzyżowania (X, przy OSP) które pokonujemy na wprost, mijamy drogę boczną od prawej (T, pomnik „skrzydło”) i docieramy do skrzyżowania (X) przy kościele w Szarowie (z 1983r.). Na wzniesieniu na którym stoi kościół była zapewne wieża obserwacyjna Wenedów wspomagająca obserwację z grodu w Brzeziu, jak nietrudno zauważyć była też skomunikowana z grodami w Chełmie i Stradomce.

Powrót – na skrzyżowaniu przy kościele skręcamy w prawo, mijamy drogę boczną od prawej, wiekowy dąb, docieramy do skrzyżowania (T) z wysepką i pomnikiem 600-lecia Szarowa, skręcamy w prawo, mijamy na zakręcie kamienną figurkę, firmę Pap-Druk (przed firmą ekspozycja starych urządzeń poligraficznych), przejeżdżamy pod wiaduktem z A-4 i za nim na skrzyżowaniu (Y) skręcamy w lewo, mijamy mostek drogę od prawej, oczyszczalnię ścieków, znów drogę od prawej, figurkę MB Łaskawej i docieramy do skrzyżowania (Y) z szosą 75 (odcinek niebezpieczny! – wskazany ruch chodnikiem), i skręcamy w prawo. Przez skrzyżowanie (X, światła) przejeżdżamy na wprost, mijamy figurkę kondygnacyjną z 1878r., następnie (po lewej) figurki MB Niepokalanie Poczętej z 1858r. i przepiękną Golgotę z 1811r., docieramy do skrzyżowania (T, łuk drogi) i skręcamy w lewo w drogę podrzędną. Tuż na następnym (Y, leciwy dąb) w prawo, mijamy drogę boczną od lewej, przejeżdżamy mostek na prawo i wjeżdżamy na drogę gruntową ku Rabie. Na skrzyżowaniu (Y) przy Rabie skręcamy w prawo i droga doprowadza nas do skrzyżowania (X, stacja paliw) z szosą 94 (odcinek niebezpieczny!) na którym skręcamy w lewo, przejeżdżamy most na Rabie, za nim na skrzyżowaniu (X, światła) skręcamy w lewo i wspinając się pod górę docieramy do mety w Chełmie.